Velen van ons zullen er wel eens mee te maken hebben gehad. De fonts die jij met pijn en moeite in elkaar hebt gezet, die illustratie die pas na ettelijke pogingen tot zijn recht kwam of die foto waar je zo vroeg voor bent opgestaan om het juiste licht te hebben en dan “leent” iemand het even! Zomaar. Zonder het te vragen, zonder een vergoeding of zelfs maar je naam te vermelden.

Auteursrecht en het ontstaan van Sneeuwwitje

Je bent je er misschien niet altijd even bewust van, maar alles wat je maakt is in principe auteursrechtelijk beschermd. Natuurlijk zitten hier nog wat haken en ogen aan, maar al het werk wat je maakt – of dit nu professioneel is of niet – wordt beschermd door de Auteursrechtenwet. Deze wet stelt dat het werk wat door jou is gecreëerd, beschermd is gedurende je leven en voor een periode van 70 jaar na je dood. Met andere woorden: als je op je dertigste iets maakt en de respectabele leeftijd van 80 jaar hebt bereikt, dan zijn die fonts, illustraties of foto's nog 70 jaar daarna beschermd. Dat is een beschermingsduur van 120 jaar. En mijns inziens is dat te lang.

Hoezo te lang? Ik heb er toch zeker hard aan gewerkt, dan mag ik er toch ook iets voor terug zien? Natuurlijk mag dat, maar een beschermingsduur van over het algemeen meer dan een eeuw is absurd. Vooral als je weet dat het overgrote deel van de werken niet zómaar ontstaat. Je ziet iets wat je inspireert, je leest iets wat je aan het denken zet, iemand vertelt je een verhaal of je hoort een nummer op de radio. Jij op jouw beurt creëert iets wat gebaseerd is op datgene wat je heeft geïnspireerd en misschien bevat het daar wel elementen uit. Bewust dan wel onbewust bouw je voort op het werk van anderen.

Een goed voorbeeld hiervan is Sneeuwwitje. Een typisch volksverhaal dat door de eeuwen heen gestalte heeft gekregen en via de Gebroeders Grimm uiteindelijk in 1937 werd verfilmd door Walt Disney. Uit dit voorbeeld komt duidelijk naar voren dat het “zomaar ontstaan” van werken een sprookje is^[1].

Stel je nu eens voor dat alles wat je om je heen ziet een beschermingsduur heeft van het leven van de maker plus 70 jaar. En dat is in de praktijk dus ook al zo. Tegenwoordig worden mensen steeds ouder, dus kun je vrij zeker stellen dat die beschermingsduur over het algemeen langer dan een eeuw is. Stel je dan ook even het Amerikaanse systeem voor je waarbij je voor praktisch alles aangeklaagd kan worden en je begrijpt dat dit een probleem is. Je kunt niet zomaar voortbouwen op andermans werk – en het publieke domein van waaruit je zou kunnen putten krijgt geen nieuwe aanwas meer.

Is er dan geen andere wijze waarop je jouw werk kunt beschermen, zonder dat dit zulke verstrekkende gevolgen heeft? Jawel, er is een oplossing, en die heet Creative Commons.

Wat is Creative Commons?

Creative Commons (CC) is een initiatief om de distributie en het gebruik van auteursrechtelijk beschermde literatuur, fotografie, muziek, film en wetenschappelijk werk via het internet zoveel mogelijk te stimuleren, zonder dat inbreuk wordt gemaakt op het auteursrecht. Het traditionele auteursrecht gaat uit van het voorbehouden van alle rechten (‘all rights reserved’ of ‘alle rechten voorbehouden’) op een werk. Het aanbieden van je werk onder een Creative Commons-licentie betekent niet dat je je auteursrechten opgeeft. Het betekent dat je sommige van je rechten (zoals kopiëren, verspreiden, tonen, op- en uitvoeren) onder bepaalde voorwaarden aanbiedt aan wie er maar gebruik van wil maken.

In de CC-licenties worden de voorwaarden voor gebruik gedefinieerd. Zo kan een maker het voorbehoud maken dat je als gebruiker het werk alleen openbaar mag maken als de naam van de maker vermeld wordt. De maker kan ook bepalen dat het werk alleen voor niet-commerciële doeleinden vrij gebruikt mag worden. Een andere licentievorm verbiedt het maken van aanpassingen in het oorspronkelijke werk. In totaal zijn er elf verschillende licenties die de maker al naar gelang zijn persoonlijke voorkeuren kan kiezen. De licenties zijn aangepast op het Nederlandse recht. Via een eenvoudige webapplicatie kunnen makers in enkele stappen één van de CC-licenties aan hun werk toevoegen.

Sinds 2003 zijn ruim 4 miljoen werken onder een CC-licentie uitgebracht. Let wel: CC valt nog steeds onder het Auteursrecht en dus zijn de werken onder de CC nog steeds beschermd voor de duur van het leven van de maker plus 70 jaar. Maar onder een CC-licentie zijn niet alle rechten voorbehouden. En dus kan dit als een goed compromis gezien worden tussen het volledig beschermen en het volledig vrijgeven van je werk.

Creative Commons in de praktijk

In de praktijk kun je Creative Commons goed gebruiken als een soort goedkoop simpel contract tussen de maker en de gebruiker van het werk. Het enige wat je hoeft te doen is een simpel stappenplan doorlopen aan de hand van een webapplicatie waar ik het al eerder over had. Daar komt dan een licentie uit voort in drie vormen. Deze vormen zijn telkens voor een ander publiek. Zo is er een “Laywer deed” die bedoeld is voor de juristen, een “human-readable deed” die bedoeld is voor de ‘gewone’ mens en als laatste een variant die bedoeld is voor machines en die uit RDF (=Resource Description Framework) bestaat. De variant voor de gewone mens ziet er als volgt uit:

Voorbeeld

Stel je voor: je hebt een website met Clip Art die jij zelf hebt gemaakt. Je vindt het leuk dat mensen je werk gebruiken en het maakt je niks uit of dit commercieel gebeurt of niet. Mensen mogen je afbeeldingen ook wijzigen, dat maakt je ook niks uit. Maar je wilt wél dat mensen je naam noemen. Dan kun je bovenstaande licentie gebruiken.

Wil je dat je werk niet commercieel gebruikt wordt, dan kun je dat aangeven tijdens het kiezen van je licentie. Dat betekent echter niet dat je je werk niet alsnog commercieel kunt laten gebruiken. Men moet dat echter éérst met de jou (de maker) bespreken. Wanneer je echter iets onder CC-licentie uitgebracht hebt, dan kun je dat niet meer intrekken. Wat zoveel wil zeggen als dat je dat specifieke werk niet (meer) exclusief kunt verkopen/weggeven aan derden.

Het kiezen van de licentie

Het eerste wat duidelijk moet zijn is de maker van het werk. Ben je zelf ook de maker, dan is er niks aan de hand. Is iemand anders de maker, dan dien je van die persoon toestemming te krijgen om zijn of haar werk onder Creative Commons uit te mogen brengen. De tweede stap is naar de Creative Commons site te gaan en daar een licentie uit te kiezen met behulp van een paar vragen.

De eerste vraag is “Mogen derden gebruik maken van uw werk voor commerciële doeleinden?”. Aangezien je dat niet wilt geef je dat aan met de keuze “nee”.

De tweede vraag is “Mogen derden uw werk bewerken”. In dit geval bevat de keuze meer dan ja of nee als antwoord. Je kunt er ook voor kiezen om aan te geven dat men het alleen mag bewerken als het resultaat daarvan ook weer gedeeld wordt.

De derde vraag is “De jurisdictie waaronder uw licentie valt”. Daarmee wordt bedoeld welk recht je van toepassing wilt laten zijn. In dit voorbeeld kies ik voor Nederland. Dat betekent dat op de licentie die we gebruiken het Nederlandse recht van toepassing is, maar de betekenis van de licentie blijft hetzelfde. Met andere woorden: alleen de juristentekst is nu met de Nederlandse situatie in het achterhoofd beschreven. Alle andere uitingen van de licentie blijven hetzelfde.

Licenties en media

CC is geen organisatie die de CC-licenties handhaaft of controleert. Dus als je iets onder CC-licentie uitbrengt dien je nog steeds zelf in de gaten te houden of iemand het van je “leent”. Met de licentie kun je in ieder geval aantonen dat het jouw werk is - en dat kan je helpen in het nemen van eventuele (gerechtelijke) stappen.

In de praktijk dien je de licentie ook nog duidelijk zichtbaar te maken voor de gebruiker van jouw werk. Voor elke type media is daar een methode voor – of deze is in ontwikkeling. Een aanrader hiervoor is de door Creative Commons USA ontwikkelde CCPublisher die het erg makkelijk maakt om een licentie aan de diverse media te koppelen. Zie ook de Creative Commons site voor meer info hierover.

Het gebruiken van de Creative Commons-licenties biedt je de mogelijkheid het publieke domein te behouden en tegelijkertijd je eigen werk te beschermen, zodat we ook in de toekomst op elkaars werk kunnen voortbouwen.

Meer informatie

Mocht je meer willen weten, kijk dan op Amerikaanse Creative Commons site of op de Nederlandse Creative Commons site. Natuurlijk kun je ook direct mailen aan info@creativecommons.nl.

1. In het boek Free Culture wordt als voorbeeld Mickey Mouse aangehaald. Zie pagina 21FreeCulture.pdf. Persoonlijk vind ik Sneeuwwitje duidelijker.

Creative Commons Licentie

• Home
• Artikelen
• Colofon